Około tysiąca lat temu pewien etiopski pasterz zauważył, że jego kozy są bardziej energiczne po zjedzeniu czerwonych owoców z drzewa kawowego. Pasterz podzielił się odkryciem z mnichami z pobliskiego klasztoru, którzy uprażyli ziarna i otrzymali napar o cudownym działaniu. Tyle legenda. Od tamtej pory kawa jest elementem kultury powszechnej i wpływa na losy świata. W ciągu wieków kawa w różnych kulturach pełniła role społeczne. Przy filiżance czarnego napoju rodziły się wynalazki i idee, a także plany wojen i podbojów.
Historia kawy kryje wiele tajemnic. Wiadomo, że owoce kawowca znano w Etiopii już ponad 2000 lat temu, ale początkowo spożywano je z masłem i solą. Islamska legenda głosi, że kawa pochodzi od samego Allacha, który dał ją ludziom. Z pomocą kawy Archanioł Gabriel pobudził do życia wiecznie zaspanego Mahometa, który po kilku łykach pokonał liczne zastępy nieprzyjaciół, a następnie dzielnie poczynał sobie w haremie.
Na skróty
Skąd wzięła się nazwa kawa?
Swą etymologiczną nazwę kawa zaczerpnęła od staroarabskiego słowa „gahwa” lub „kahwa”, co znaczy „usuwający zmęczenie”. Wyraz „kawa” oznacza zarówno drzewo lub krzak kawowy, owoce, ziarno, jak i napój otrzymywany z prażonego ziarna. Niewykluczone również, że słowo „kawa” wywodzi się od Kaffy, miasta i regionu w Etiopii, który do dziś znany jest z uprawy kawy. To tam według legendy żył pasterz, którego kozy zajadały czerwone owoce z tajemniczego krzewu.
W historiografii istnieją wzmianki o stadzie kóz z Jemenu pobudzonych po spożyciu liści i czerwonych owoców nieznanej rośliny. Zauważyli to mnisi, którzy postanowili przyrządzić napar z przyniesionych owoców. Od tamtej pory życie w klasztorze uległo zmianie. Mnisi byli pełni energii, co pozwalało im na odprawianie wielogodzinnych nocnych modlitw. Cudowny napój nazwano „quahwa”, co w języku arabskim oznacza wino. Hipotezę tę może potwierdzać późniejsza turecka nazwa kawy – „kahve”.
Skąd pochodzi kawa
Kto odkrył kawę? Ziarno pochodzi z Etiopii, gdzie dziko rosnące krzewy kawowca już w starożytności były wykorzystywane przez tubylców na dziesiątki sposobów. Na początku świeże czerwone owoce kawowca zjadano po zerwaniu z krzewu. Dopiero później zaczęto wykorzystywać ziarna, które po skruszeniu w moździerzu były mieszane z masłem i miodem, lepione w kule i gotowane w słonej wodzie z przyprawami.
Poza owocami i ziarnami wykorzystywano również liście do sporządzania naparów z dodatkiem suszonych skórek cytrusów. Liście służyły także Etiopczykom do żucia w celu pobudzenia organizmu. Sok z owoców kawy stosowano do przygotowywania alkoholi.
Pierwsze komercyjne plantacje kawowca powstały w Jemenie, dokąd przewieziono ziarna w VII wieku. Po odkryciu technik palenia kawy zaczęto mielić palone ziarna i zaparzać we wrzątku. Przez wiele lat spożywanie kawy było zakazane w krajach arabskich, m.in. w Mekce. Wierzono, że sprzyja radykalnemu myśleniu i bezczynności. W połowie XVI wieku w Imperium Osmańskim pojawiły się pierwsze kawiarnie, gdzie arystokracja, dyplomaci, poeci i myśliciele pijali kawę, ale lokale podające kawę miały złą reputację, gdyż kawosze dyskutowali na tematy polityczne, co mogło być źródłem niepokojów społecznych. Pod koniec XVI wieku zniesiono wszelkie ograniczenia w spożywaniu kawy. Imperium Osmańskie, które pośredniczyło w handlu ziarnami, stało się potentatem kawowym.
Z Jemenu kawa rozprzestrzeniła się na cały Bliski Wschód, a stamtąd do Europy. Pierwsza kawiarnia na naszym kontynencie powstała w 1650 roku w Oxfordzie w Anglii. W końcu kawa trafiła na dwory europejskiej arystokracji. W 1671 roku otwarto pierwszą kawiarnię w Paryżu. Do popularyzacji kawy przyczynił się papież Klemens VIII, który po degustacji zapewnił wiernych, że nie jest ona dziełem szatana.
Gdzie uprawiana jest kawa
Obecnie kawę uprawia się w ok. 70 krajach świata, z reguły w tzw. pasie kawowym między Zwrotnikiem Raka i Koziorożca. Istnieje pięć głównych obszarów, na których uprawia się kawę. Są to Ameryka Południowa, Ameryka Środkowa, Afryka, Azja i Oceania. Największymi producentami kawy są Brazylia, Kolumbia, Wietnam, Indonezja i Indie. Kraje te uprawiają głównie kawę na eksport. Np. Brazylia eksportuje około 23 mln worków rocznie, każdy po 60 kg.
Największe plantacje kawy znajdują się w Brazylii, która wytwarza 1/3 kawy z całego światowego rynku. Pierwsze plantacje założyli tam Portugalczycy, którzy przywieźli sadzonki z francuskiej Gujany. Najchętniej uprawiane w Brazylii odmiany kawy to Bourbon, Catuai, Mundo Novo oraz Typica, które charakteryzują się łagodnym smakiem pozbawionym kwaskowatości z delikatnymi nutami czekolady.
Wpływ kawy na historię
Do XVII wieku większość kawy pochodziła z Jemenu. Wtedy właśnie pewien muzułmański pielgrzym wracając z Mekki do Indii przemycił garść ziaren. Z pomocą brytyjskich kolonistów zapoczątkowały one pierwsze uprawy kawowca poza Afryką i Arabią.
W 1616 roku Holendrzy założyli pierwszą europejską plantację kawy na Sri Lance, następnie na Cejlonie, a w 1696 roku na Jawie. Francuzi rozpoczęli uprawę kawy na Karaibach, a Hiszpanie w Ameryce Środkowej. Na początku XIX wieku kawa była już uprawiana przez francuskich kolonistów w Tajlandii, Wietnamie, Kambodży i Laosie.
Kawa w historii
W Europie kawiarnie od początku przyciągały artystów, aktorów i literatów. Pojawiają się na obrazach impresjonistów, ulubione kawiarnie malował Vincent van Gogh. O kawie pisał Jan Andrzej Morsztyn, a później Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”. W dwudziestoleciu międzywojennym przy stoliku kawiarnianym tworzyli Skamandryci.
