Kawa to jeden z najbardziej popularnych napojów na świecie. Jest wszechobecna w życiu społecznym. Picie kawy jest codziennym rytuałem milionów ludzi, którzy przy małej czarnej budzą się do aktywności o poranku, chronią się przed zaśnięciem w środku deszczowego dnia czy omawiają interesy na spotkaniach biznesowych. Dzięki zawartości kofeiny kawa pobudza nas do działania, poprawia koncentrację. Po jakim czasie od spożycia zaczynamy odczuwać jej działanie i jak długo trwa ten cudowny efekt?
Kawa powstaje w wyniku obróbki pestek czerwonych owoców wiecznie zielonych krzewów kawowców uprawianych w strefie międzyzwrotnikowej, głównie Afryki i Ameryki Południowej. Najwięcej kawy na jednego mieszkańca spożywa się w Skandynawii (nawet powyżej 10 kg rocznie). W Polsce konsumpcja szacowana jest na ok. 2-3 kg na osobę, co przekłada się na 1-1,5 filiżanki dziennie.
Na skróty
Najważniejsze składniki kawy
Ziarna kawa zawierają ponad tysiąc składników, ale nie wszystkie zostały dotąd wyczerpująco zidentyfikowane. Jedną trzecią pojedynczego ziarenka stanowią węglowodany, które podczas prażenia są przekształcane w inne związki lub nawet całkowicie rozkładane. Pozostałe cukry nierozpuszczalne w wodzie trafiają do fusów podczas zaparzania. Około 10-20 proc. składu kawy to tłuszcze. Z reguły nie trafiają do płynnej kawy, lecz osadzają się na filtrze lub po zalaniu gorącą wodą zostają w fusach.
Przed paleniem ziarno kawy zawiera 10-13 proc. wody, która podczas palenia paruje, przez co jej zawartość obniża się do 2-3 proc. Kolejne 10 proc. to białka, które podczas palenia łączą się z innymi substancjami lub ulegają zniszczeniu. Oblicza się, że 4-12 proc. ziarna surowej kawy stanowią kwasy (chlorogenowy, linolowy, palmitynowy, octowy, cytrynowy i jabłkowy), a ok. 3-5 proc. minerały (głównie potas, wapń, magnez i fosfor, ale też siarka, mangan i żelazo), z których około 90 proc. trafia do filiżanki.
W ziarnach kawy są również witaminy, w tym B2 (ryboflawina), niacyna, kwas pantotenowy i B6 (pirydoksyna). Mało kto wie, że w kawie znajduje się ponad 80 aromatów. Dzięki różnym sposobom obróbki cieplnej otrzymujemy mnóstwo różnych aromatów. Dlatego właśnie kawa jest jednym z najbardziej aromatycznych produktów spożywanych przez człowieka.
Dlaczego kawa nas pobudza
Najważniejszymi składnikami kawy są alkaloidy, czyli substancje azotowe, w tym kofeina. To ona nas pobudza i dzięki niej możemy poczuć przyjemną goryczkę. Kofeina przenika z przewodu pokarmowego do krwi i w ciągu 30-120 minut osiąga w niej maksymalne stężenie. Krążąc z nią po całym organizmie, wywołuje liczne skutki. Np. blokuje receptory adenozyny, co skutkuje zwiększeniem wydzielania się takich neuroprzekaźników, jak adrenalina, dopamina oraz serotonina, które odpowiadają za przypływ sił witalnych. Kofeina najsilniej oddziałuje na układ nerwowy po upływie ok. trzech godzin.
Jak działa kawa? Po wypiciu filiżanki kawy następuje wzrost ciśnienia oraz tętna, zmniejszenie senności, poprawa skupienia i koncentracji, rozszerzenie źrenic, przyśpieszenie produkcji hormonów oraz metabolizmu komórkowego. Każdy smakosz wie także, że tak pobudzająca kawa ma działanie moczopędne.
Ile kofeiny zawiera kawa?
Zawartość kofeiny w kawie jest uzależniona od rodzaju kawy. Ziarna arabiki mają na ogół mniejszą zawartość kofeiny w porównaniu do ziaren robusty. Jednak w obrębie tych samych gatunków mogą występować różnice w zależności od regionu uprawy, klimatu i sposobu obróbki ziaren. Np. mocne espresso przygotowane z ciemno palonych ziaren ma zwykle wyższy poziom kofeiny niż kawa tradycyjnie zalana wrzątkiem.
Najwięcej kofeiny ma filiżanka espresso – około 65 mg. Podobnie cappuccino i latte macchiato, które są przygotowane na bazie espresso. Popularna kawa parzona w filiżance posiada około 70-140 mg kofeiny. Natomiast kawa rozpuszczalna podczas parzenia traci część kofeiny, przez co zawiera ok. 50-80 mg kofeiny. Kawa bezkofeinowa wbrew nazwie ma jej niewielkie ilości (1-7 mg na 200 ml).
Kofeina dawkowana w umiarkowanych ilościach nie jest szkodliwa dla zdrowia, choć każdy człowiek może inaczej reagować na tę substancję. Bezpieczna dawka kofeiny dla osoby dorosłej wynosi 300 mg na dobę. Taka ilość odpowiada mniej więcej pięciu filiżankom kawy. Dawka lecznicza wynosi 200 mg, co stanowi ekwiwalent około czterech kaw espresso, trzech filiżanek kawy rozpuszczalnej, dwóch filiżanek kawy mielonej i około 20 filiżanek kawy bezkofeinowej. Nie należy przekraczać granicy 500 mg, gdyż mogą wtedy wystąpić niepożądane objawy, np. podwyższone ciśnienie, zakłócenie rytmu snu czy stany lękowe. Zakłada się, że śmiertelna dawka kofeiny wynosi 192 mg na kg masy.
Czy kawa pomaga w pracy
Jaki jest wpływ kawy na produktywność? Wymieniając korzyści z picia kawy, trudno nie zauważyć, że obecne w ziarnach kawy kofeina, teofilina i teobromina działają na centralny układ nerwowy, przyśpieszając przepływ impulsów elektrycznych w mózgu, czyli procesy myślowe. Działa więc pobudzająco na umysł, zwiększa pamięć krótkotrwałą i ułatwia koncentrację.
Jakie są społeczne korzyści z picia kawy? Filiżanka małej czarnej sprzyja budowaniu koleżeńskich relacji, nawiązywaniu nowych znajomości wśród pracowników czy łagodzeniu stresu. Krótkie kilkuminutowe przerwy na kawę w ciągu dnia są wskazane w trosce o dobrą atmosferę w pracy. Kofeina łagodzi migrenowe bóle głowy, jest składnikiem leków przeciwastmatycznych, przeciwbólowych i pobudzających. Poprawia samopoczucie osobom narzekającym na niskie ciśnienie krwi.
