Nawet dziecko wie, że kolebką kawy jest kontynent afrykański. Owoce kawowca znano w Etiopii już ponad 2000 lat temu, ale początkowo spożywano je z masłem i solą. Kawę jako napój odkryto prawdopodobnie ok. XVIII-XIV wieku w Jemenie, dokąd owoce kawowca zostały sprowadzone przez kupców. Obecnie kawę uprawia się w ok. 70 krajach świata, z reguły w tzw. pasie kawowym, który znajduje się między Zwrotnikiem Raka i Koziorożca. W związku ze zmianami klimatycznymi plantacje będą się stale kurczyć. Jedynym wyjściem jest zrównoważona produkcja kawy.
Ziarno kawowe rośnie w ponad 70 krajach na świecie, ale globalny rynek kawy polega na dostawach z kilku kluczowych państw. Gdzie uprawiana jest kawa? Największym jej producentem jest Brazylia, która dostarcza aż 40 proc. ziaren kawowca. Drugie miejsce zajmuje Wietnam z udziałem 20 proc., a reszta rynku jest zdominowana przez kilka państw.
Na skróty
Kto produkuje kawę
Plantacje kawy znajdują się przede wszystkim w Ameryce Łacińskiej, południowej części Afryki i na azjatyckich wyspach. Jest to tzw. pas kawowy, który rozciąga się wokół równika miedzy Zwrotnikiem Raka a Koziorożca, gdzie drzewka kawowca mają najlepsze warunki do wegetacji. W każdym regionie występują inne gleby, klimat i sposoby uprawy, przez co surowiec z tych krajów różni się smakiem, aromatem i kwasowością.
Do mniej znanych w Polsce rynków producentów kawy należą Angola (głównie robusta), Ekwador (prawdopodobnie najwyżej na świecie położone plantacje kawy), Haiti, Hawaje, Indie, Jamajka, Tanzania czy Wenezuela. Prawdopodobnie najlepszą opinię na świecie mają kawy pochodzące z regionów Sidamo i Harrar w Etiopii, która jest jedynym krajem, gdzie metoda uprawy jest taka sama od tysiącleci, a owoce kawowca można zbierać z dziko rosnących krzewów. Przeciętna powierzchnia etiopskich plantacji wynosi ok. 1 ha.
Spożycie kawy na świecie
Według Międzynarodowej Organizacji Kawy, światowe spożycie kawy wynosi ponad 168 mln worków o pojemności 60 kg rocznie. Za ponad połowę globalnego spożycia odpowiadają takie rynki, jak Europa, Japonia i Ameryka Północna z przeciętnym spożyciem 7 kg na osobę (przy średnim spożyciu na świecie w wysokości 2 kg). Największym rynkiem konsumenckim kawy jest Europa, gdzie spożycie wynosi ponad 2,5 mln ton. Na drugim miejscu jest USA, a na trzecim Brazylia.
Ludzie na całym świecie wypiją ok. 400 mld filiżanek kawy rocznie. W Europie najwięcej kawy piją Skandynawowie. Statystyczny mieszkaniec Finlandii spożywa rocznie aż 12 kg kawy, podczas gdy Polak tylko 3 kg, co przekłada się na nieco więcej niż jedną filiżankę dziennie. Na drugim miejscu po Finlandii jest Norwegia (ok. 10 kg kawy na osobę), a następnie Islandia, Dania i Holandia (ok. 8,5 kg).
Czy jest zrównoważona produkcja kawy
Produkcja kawy dotychczasowymi metodami może mieć negatywny wpływ na środowisko. Dlatego coraz większą popularnością cieszą się zrównoważone uprawy kawy, które pozwalają na produkcję w sposób bardziej przyjazny dla środowiska. Pojęcie zróżnicowana kawa oznacza szereg procesów, dzięki którym wpływ uprawy na środowisko naturalne jest minimalizowany.
W takim systemie produkcji zwraca się uwagę na ochronę gleby, minimalizację stosowania pestycydów i innych środków chemicznych, recykling oraz minimalizację odpadów. Dla rolników, którzy zajmują się uprawą kawy, zrównoważone uprawy stanowią nie tylko sposób na minimalizację negatywnego wpływu na środowisko, ale również na poprawę jakości ich pracy i wzrost zarobków.
Kawa ekologiczna ze zrównoważonych upraw
Zrównoważona uprawa kawy polega na zakazie stosowania pestycydów i nawozów chemicznych, a tym samym chroni klimat. Dzięki temu gleba jest bardziej żyzna, jakość kawy lepsza, a plony rolników wyższe. Jedną z organizacji przyznających certyfikaty na ekologiczne produkty spożywcze, w tym kawy, jest Rainforest Alliance. Jej działalność skupia się przede wszystkim na ochronie przyrody, zwłaszcza lasów deszczowych.
Przedstawiciele organizacji drobiazgowo weryfikują, czy w procesie produkcji danego towaru nie zanieczyszczono wód, rzek lub gleby oraz nie zostały wycięte lokalne lasy. Certyfikat Rainforest Alliance oznacza, że dana kawa pochodzi z plantacji, na których stosowane są zrównoważone metody uprawy nienaruszające ekosystemu.
Większość plantatorów ziaren kawowca stosuje chemiczne opryski czy nawozy. Metoda upraw wpływa zarówno na ziarna, które później zalewamy wrzątkiem, ale też na przyrodę. Na plantacjach ekologicznych powstaje kawa BIO. W gospodarstwach tego typu rolnicy walczą ze szkodnikami i pasożytami przez sadzenie roślin, które odstraszają dane gatunki, regulację nasłonecznienia i wilgotności gleby lub budowę fizycznych zapór w glebie, które nie dopuszczają szkodników do kawowców.
Czy kawa zniknie
Dla branży kawowej dużym wyzwaniem są zmiany klimatyczne. W raporcie Coffee Barometer 2023 ocenia się, że z powodu zmian klimatu produkcja globalna kawy arabica może spaść nawet o 45 proc., podczas gdy uprawy robusty mogą zmniejszyć się o 23 proc. Szczególnie dotknięte mogą być takie regiony, jak Minas Gerais i São Paulo w Brazylii, gdzie tereny nadające się do uprawy mogą skurczyć z obecnych 70-75 proc. do zaledwie 20-25 proc.
Jednym z rozwiązań, które może pomóc w dostosowaniu się do tych zmian jest agroleśnictwo. Wprowadzenie praktyk, takich jak uprawa kawy w cieniu drzew może przyczynić się do zwiększenia różnorodności biologicznej, lepszego krążenia składników odżywczych w glebie oraz tworzenia bardziej sprzyjającego mikroklimatu dla kawowców.
