Kawa jest dobra na wszystko. Napój obecny od kilku wieków w filiżankach Europejczyków przynosi ulgę i poprawia samopoczucie. Kiedy jest ci smutno, napij się kawy, a gdy czujesz się samotny, zaproś kogoś na kawę. O tym, jak ważny jest to eliksir w życiu współczesnego człowieka świadczą dzieła wybitnych pisarzy, poetów i malarzy. Wielkim smakoszem kawy był Winston Churchill, a Adam Mickiewicz pisał o niej w „Panu Tadeuszu”.
Kawa w różnych kulturach pełni role społeczne. Francuzi zbudowali wiele kawiarni, które stały się miejscami spotkań intelektualistów i artystów. We Włoszech narodziły się espresso i ekspres do kawy, które stały się ulubionym całodziennym napojem Włochów. Kawa rozpuszczalna pojawiła się w Anglii w 1771 roku, a w 1910 opatentowano ją w USA, gdzie jest napojem spożywanym masowo.
Na skróty
Skąd wzięła się nazwa kawa?
Swą etymologiczną nazwę kawa zaczerpnęła od staroarabskiego słowa „gahwa” lub „kahwa”, co znaczy „usuwający zmęczenie”. Wyraz „kawa” oznacza zarówno drzewo lub krzak kawowy, owoce, ziarno, jak i napój otrzymywany z prażonego ziarna. Niewykluczone również, że słowo „kawa” wywodzi się od Kaffy, miasta i regionu w Etiopii, który do dziś znany jest z uprawy kawy. To tam według legendy żył pasterz, którego kozy zajadały czerwone owoce z tajemniczego krzewu.
W historiografii istnieją wzmianki o stadzie kóz z Jemenu pobudzonych po spożyciu liści nieznanej rośliny. Zauważyli to mnisi, którzy postanowili przyrządzić napar z przyniesionych owoców. Od tamtej pory życie w klasztorze uległo zmianie. Mnisi byli pełni energii, co pozwalało im na odprawianie wielogodzinnych nocnych modlitw. Cudowny napój nazwano „quahwa”, co w języku arabskim oznacza wino. Hipotezę tę może potwierdzać późniejsza turecka nazwa kawy – „kahve”.
Czego symbolem jest kawa?
W Arabii Saudyjskiej do dziś mocna kawa z kardamonem jest ważnym elementem powitania gości. W Etiopii jako element obrzędów religijnych jest podawana w czasie takich ceremonii, jak wesela, chrzty i rocznice śmierci. Etiopska ceremonia picia kawy to symbol gościnności, przyjaźni i wzajemnego szacunku. Jeżeli zostaniecie zaproszeni na kawę, nie wypada odmówić. Zawsze przygotowuje się o jedną porcję więcej niż potrzeba.
W Szwecji kawa jest symbolem lunchu, przerwy w pracy celem zjedzenia posiłku, ale też podtrzymania więzi społecznych podczas wspólnego picia małej czarnej. Kawa po irlandzku sporządzana jest z whiskey, bitej śmietany oraz cukru trzcinowego, więc jest symbolem bliskości, która daje kropla alkoholu. W Meksyku symbolizuje rewolucję, a w Boliwii napój chłodzący podawany na ulicy w woreczku foliowym.
Pisarze tworzący w kawiarniach
Kawiarnie od początku przyciągały artystów, aktorów i literatów. Przy filiżance małej czarnej szukali inspiracji Albert Camus i Jean-Paul Sartre. Mistrzyni powieści kryminalnej Agatha Christie przy kawie napisała „Czarną kawę”, a Søren Kierkegaard lubił usypywać w filiżance piramidy z cukru, po czym zalewał je gorącą kawą. W kawiarni J.K. Rowling napisała dużą część przygód Harry’ego Pottera. Kawa pojawia się na obrazach impresjonistów, ulubione kawiarnie malował Vincent van Gogh. Jednym z bardziej znanych przykładów jest obraz Edwarda Muncha, na którym starszy mężczyzna pali fajkę, a przed nim stoi kubek z kawą.
Kawa w literaturze była często postrzegana jako symbol elegancji i stylu życia. W książkach opisujących życie wyższych sfer pojawia się jako symbol wyższości i bogactwa. W literaturze podróżniczej jest kojarzona z egzotyką, tajemniczością i przygodą. Każdy fan serialu „Przyjaciele” kojarzy kawiarnię Central Perk, gdzie bohaterowie codziennie spotykają się na kawę pitą z dużych kubków. Kawę piją John Travolta i Samuel L. Jackson w jednej z kultowych scen „Pulp Fiction”.
Honoriusz Balzac i kawa
Znanym miłośnikiem kawy był Honoriusz Balzac. Francuski pisarz pijał jedynie kawę czarną, a potrafił jej spożyć 40-50 filiżanek dziennie. Podobno dzięki niej stworzył ponad 2 tys. postaci, które zapełniają strony ponad 130 utworów składających się na cykl „Komedia ludzka”. Balzac nigdy nie dodawał do kawy mleka. Uważał, że jest to mieszanka dla prostaków, którą piją tylko dozorcy.
Jak kawa trafiła do Polski?
Do Polski kawa trafiła w XVII wieku prawdopodobnie za sprawą Turków, którzy panowali wtedy nad Mołdawią. Pierwsze kawiarnie w Polsce powstały na terenach zajętych przez wojska osmańskie, ale ich gośćmi rzadko byli Polacy. Najczęściej kawę w nich pili Turcy.
Pierwszą polską kawiarnię otwarto w XVII wieku w Gdańsku i z czasem napój z prażonych ziaren kawowca trafił do dworków szlacheckich, kamienic mieszczańskich, a w końcu pod strzechy.
Motyw kawy w polskiej literaturze
O kawie pisał Jan Andrzej Morsztyn, a później Adam Mickiewicz. Wiedzą państwo jak nazywa się kawa w „Panu Tadeuszu”?
„W Polszcze, w domu porządnym, z dawnego zwyczaju,
Jest do robienia kawy osobna niewiasta,
Nazywa się kawiarka; ta sprowadza z miasta
Lub z wicin bierze ziarna w najlepszym gatunku,
I zna tajne sposoby gotowania trunku,
Który ma czarność węgla, przejrzystość bursztynu,
Zapach moki i gęstość miodowego płynu.
W którym twaróg gruzłami posiekany pływa” – czytamy w księdze II Zamek.
Kawa w polskiej literaturze jest opiewana przez Ignacego Krasickiego, Wacława Potockiego czy Adama Kazimierza Czartoryskiego. W dwudziestoleciu międzywojennym przy stoliku kawiarnianym tworzyli Skamandryci. „Kawa” Juliana Tuwima jest hołdem dla smaku i aromatu kawy, a inny wiersz o tym samym tytule autorstwa Wisławy Szymborskiej opisuje kawę jako napój, który pomaga walczyć z nudą i codzienną rutyną.
