Historia kawy kryje wiele tajemnic. Wiadomo, że owoce kawowca znano w Etiopii już ponad 2000 lat temu, ale początkowo spożywano je z masłem i solą. Islamska legenda głosi, że kawa pochodzi od samego Allacha, który dał ją ludziom. Z pomocą kawy Archanioł Gabriel pobudził do życia zaspanego Mahometa, który po kilku łykach pokonał liczne zastępy nieprzyjaciół, a następnie dzielnie poczynał sobie w haremie. Jak kawa dostała się do Polski? To bardzo ciekawa historia.
Ziarno pochodzi z Etiopii, gdzie dziko rosnące krzewy kawowca już w starożytności były wykorzystywane na dziesiątki sposobów. Na początku świeże czerwone owoce kawowca zjadano po zerwaniu z krzewu. Dopiero później zaczęto wykorzystywać ziarna, które po skruszeniu w moździerzu były mieszane z masłem i miodem, lepione w kule i gotowane w słonej wodzie z przyprawami.
Na skróty
Kawa w polskiej historii
Pierwsze komercyjne plantacje kawowca powstały w Jemenie, dokąd przewieziono ziarna w VII wieku. Po odkryciu technik palenia kawy zaczęto mielić palone ziarna i zaparzać we wrzątku. Przez wiele lat spożywanie kawy było zakazane w krajach arabskich, m.in. w Mekce. Wierzono, że sprzyja radykalnemu myśleniu i bezczynności.
W połowie XVI wieku w Imperium Osmańskim pojawiły się pierwsze kawiarnie, gdzie arystokracja, dyplomaci, poeci i myśliciele pijali kawę, ale lokale podające kawę miały złą reputację, gdyż mogły być źródłem niepokojów społecznych. Pod koniec XVI wieku zniesiono wszelkie ograniczenia w spożywaniu kawy. Imperium Osmańskie, które pośredniczyło w handlu ziarnami, stało się potentatem kawowym.
Z Jemenu kawa rozprzestrzeniła się na cały Bliski Wschód, a stamtąd do Europy. Pierwsza kawiarnia na naszym kontynencie powstała w 1650 roku w Oxfordzie w Anglii. W 1671 roku otwarto pierwszą kawiarnię w Paryżu. Do popularyzacji kawy przyczynił się papież Klemens VIII, który po degustacji zapewnił wiernych, że nie jest ona dziełem szatana. Historia kawy w Polsce rozpoczęła się w XVII wieku prawdopodobnie za sprawą Turków, którzy panowali wtedy nad Mołdawią.
Początki picia kawy w Polsce
Pierwsze kawiarnie w Polsce powstały na terenach zajętych przez wojska osmańskie, ale ich gośćmi rzadko byli Polacy. Najczęściej kawę pili w nich Turcy. Pierwszą polską kawiarnię otwarto w XVII wieku w Gdańsku i z czasem napój z prażonych ziaren kawowca trafił do dworków szlacheckich, kamienic mieszczańskich, a w końcu pod strzechy.
Początkowo kawa była przysmakiem szlachty, która często zatrudniała specjalistkę do przygotowania naparu podczas przyjęć. Do końca XIX wieku kawę sprzedawano w formie surowej jako zielone ziarna, które trzeba było wypalić w domu. Pierwsze przedsiębiorstwa wyspecjalizowane w handlu ziarnem, a także pierwsze palarnie pojawiły się pod koniec XIX wieku w Galicji.
Jak kawa wpłynęła na polską kulturę
W Europie kawiarnie od początku przyciągały artystów, aktorów i literatów. O kawie pisali Jan Andrzej Morsztyn, Ignacy Krasicki, Wacław Potocki czy Adam Kazimierz Czartoryski. W dwudziestoleciu międzywojennym przy stoliku kawiarnianym tworzyli Skamandryci. „Kawa” Juliana Tuwima jest hołdem dla smaku i aromatu kawy, a inny wiersz o tym samym tytule autorstwa Wisławy Szymborskiej opisuje kawę jako napój, który pomaga walczyć z nudą i codzienną rutyną.
„W Polszcze, w domu porządnym, z dawnego zwyczaju,
Jest do robienia kawy osobna niewiasta,
Nazywa się kawiarka; ta sprowadza z miasta
Lub z wicin bierze ziarna w najlepszym gatunku,
I zna tajne sposoby gotowania trunku,
Który ma czarność węgla, przejrzystość bursztynu,
Zapach moki i gęstość miodowego płynu.
W którym twaróg gruzłami posiekany pływa” – pisał Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”.
Ewolucja nawyków kawowych w Polsce
Pod koniec XIX wieku kawiarnie były najpopularniejszymi miejscami spotkań towarzyskich w dużych miastach. Według źródeł historycznych, w1844 roku działało w Warszawie 188 miejsc, gdzie zaparzano kawę. Z powodu przerwania łańcucha dostaw II wojna światowa przyniosła zastój na rynkach kawowych. W Polsce dopiero w 1964 roku udało się wrócić do przedwojennej wartości importu. W PRL kawa była produktem reglamentowanym. Na kartki dostępne były gatunki niskiej jakości, a w restauracjach i kawiarniach często zastępowano ją produktami pochodzenia zbożowego.
Jak zmieniały się nawyki picia kawy w Polsce
Wraz z liberalizacją handlu w 1989 roku sklepy zostały zalane kawą niepewnego pochodzenia i artykułami kawopodobnymi. Na dobrą kawę Polacy wyjeżdżali do Wiednia, Rzymu lub Paryża. Dopiero w pierwszych latach XXI wieku otwierają się w Polsce pierwsze sieci kawiarniane, dzięki czemu docierają do nas najnowsze trendy na rynku kawy, a za ich pośrednictwem kształtują się gusty konsumenckie.
Zaczęliśmy poszukiwać kawy lepszej jakości i chętniej pijemy ją poza domem. Wzrasta zainteresowanie kawą speciality, kupujemy rekordowo dużo sprzętu do zaparzania kawy w domu. Rynek kawy jest dynamiczny, rośnie powaga zawodu baristy, a Polacy szukają w pismach i sieci fachowych informacji o różnych gatunkach, metodach parzenia czy dodatkach do kawy.
Kawa w polskim społeczeństwie
Obecnie wartość rynku kawy w Polsce szacowana jest na blisko 7 mld zł, a już co drugi Polak przyznaje, że pije kawę poza domem. Konsumenci coraz częściej stawiają na rzemieślnicze ziarna. Rzemieślnicza kawa sprowadzana jest ze sprawdzonych plantacji, wypalana w Polsce, pakowana i szybko wysyłana do klienta, co ma znakomity wpływ na smak i aromat. W efekcie coraz więcej Polaków jest w stanie zapłacić za kawę wyższą cenę, gdyż woli wypić jedną dobrą filiżankę naparu niż kilka słabszych jakościowo.
